563: Smoki poza NWD: Smoki w heraldyce polskiej
Co przychodzi nam do głowy, gdy myślimy "smok"? Fantastyka, zianie ogniem, potęga, magia, legenda, potwór, towarzysz, sesje rpg, bajka, czary, skrzydlata gadzina... A z czym kojarzył się smok takiemu przeciętnemu średniowiecznemu człowiekowi? Choć nikt na żywe oczy smoka nie widział, to powtarzane wszędzie legendy i baśnie wprowadzały lęk przed tym fantastycznym stworem, który lubował się w porywaniu i cennego inwentarza, i księżniczek, i nawet dzieci. Kojarzony z niebezpieczeństwem smok widziany był też jako stworzenie potężne, o wielkiej mocy, którego pokonanie dodawało rycerzowi czy tam innemu śmiałkowi prawdziwego splendoru. Bo kimże jest byle rycerzyna, który pokonał w walce niedźwiedzia lub pospolitego odyńca? Czym może wsławić się wojownik, który, podobnie jak rzesza jego towarzyszy, ma na koncie setkę głów - ino ludzkich? Czymże jest walka z wilczą watahą czy przechytrzenie sprytnego lisa? W co drugiej wiosce i miasteczku znajdzie się taki, co to upolował żubra czy ustrzelił orła, ale ubić smoka - o, to jest prawdziwy wyczyn! I choć wszystkie te bohaterskie historie opowiadane są albo o zamierzchłych czasach, gdy wszyscy potencjalni świadkowie już dawno korzonki gryzą, albo o miejscach tak odległych, że nijak potwierdzić ich autentyczności, to nie ma wątpliwości, że smok równa się siła, moc i potęga.
Dlatego smoki tak często gościły na herbowych tarczach. Rycerz mieniący się czerwonym smokiem czy inną zieloną wywerną mógł wzbudzać uznanie, choć to tylko jego praprapraprzodek pokonał wątpliwego istnienia bestię. I choć smokom daleko do popularności królewskich lwów, dumnych orłów i łączących zalety tychże gryfów, to zawsze lepiej mieć na tarczy fantastyczne, kojarzone z krzepą i wigorem zwierzę, niż malować smutne lilijki, banalne koła u wozu czy powszechnych świętych
Przed nami przykłady polskich herbów, w których główną role grają smoki.
Herb Księstwa Czerskiego
Herb Księstwa Czerskiego przedstawia klasycznego wywerna, to jest smoka z para przednich kończyn i parą błoniastych skrzydeł, z resztą tułowia uformowaną niczym u olbrzymiego węża.
"W srebrnym polu smok skrzydlaty barwy zielonej, oręż (pazury, zęby, jęzor itd.) czerwony."
Przedstawiony na tarczy smok zwany jest żmijem piastowskim lub smokiem piastowskim. Herb piastów mazowieckich z linii czerskiej używany był przez księstwo czerskie, które przyjęło smoka jako swoje godło. Najstarszy znany wizerunek piastowskiego żmija znamy z pieczęci księcia Trojdena I Czerskiego. Legenda głosi, iż rzeczony żmij zamieszkiwał lochy ciągnące się pod miastem Czersk i stał tam na straży skarbca księcia Konrada Mazowieckiego.
Choć w dzisiejszym herbie Czerska brak jest charakterystycznego, zielonego smoka, to zawędrował on na inne, bardziej współczesne herby. Można go znaleźć między innymi na tarczy herbowej Żmigrodu, powiatu Garwolińskiego, Lesznowoli czy powiatu grójeckiego.
Herb Ornety
Ciekawy, bo nie przedstawiony w tradycyjnej postawie smok znajduje się w herbie miasta Orneta. Choć w opisie, sięgającym IV wieku, smok opisywany jest jako "gryzący własny ogon", to na współczesnych przedstawieniach zobaczymy stojącego smoka z ogonem zawinietym niczym obwarzanek nad paszczę.
"W polu srebrnym smok stojący barwy czarnej ze skrzydłem podniesionym i ogonem zakręconym, na murawie zielonej, oręż czerwony."
Jak głosi tradycja - popularna i tu, i w przypadku każdego szanującego się smoka - bestia żyjąca wieki temu w okolicach Ornety pożerała i pasące się bydło, i przechodzących mimo ludzi. Po wielu nieudanych próbach (uwaga, zakończenie będzie zaskakujące) znalazł się rycerz, który pokonał potwora ; )
Herb Nowego Sącza
A teraz coś dla feministek - nie tylko mężni panowie pojedynkowali się ze smokami. Legenda o świętej Małgorzacie ma oczywiście wymowę religijną, ale nie brakuje w niej elementu fantastycznego. Małgorzata, trwając w chrześcijańskiej wierze, odmówiła wyjścia za mąż za rzymskiego namiestnika, za co została wtrącona do lochu. Gdy była więziona, nawiedził ją smok pochodzący z samych czeluści piekielnych, w którym liczni dopatrywali się zakamuflowanego szatana, chcącego sprowadzić niewinną kobietę na manowce. Małgorzacie udało się ujarzmić smoka-diabła i to nie za pomocą oręża, ale czyniąc nad bestią znak krzyża. Wizerunek tej właśnie świętej znajduje się w herbie Nowego Sącza.
"W błękitnym polu tarczy postać świętej Małgorzaty na smoku barwy zielonej, stojącej w szacie białej i płaszczu czerwonym, w prawej ręce krzyż złoty o długim drzewcu, w lewej liść palmowy. Smok z paszczą rozwartą i krzyżem weń wrażoną, ogon w górę uniesiony i w pętlę zawinięty, trzykroć rozczłonowany."
Święty Jerzy na herbowych tarczach
Choć święty Jerzy, który wsławił się (jakże by mogło być inaczej) zgładzeniem smoka, był postacią popularną i został patronem wielu kościołów i miast, to na herbach (zwłaszcza polskich) nie pojawia się zbyt często. Wśród herbów polskich znajdziemy go na tarczach Brzegu Dolnego, Milicza, Dzierżoniowa, Ostródy i Miasteczka Śląskiego. Wszędzie (oprócz herbu Miasteczka Śląskiego i Dzierżoniowa, na których został pozbawiony konia) widzimy go w tradycyjnej pozie - jeźdźca zabijającego leżącego smoka.
Herb Brzegu Dolnego istnieje już od XVII wieku, choć zmieniał się z upływem czasu, zwracając się raz to w prawą, raz w lewą stronę. Dziś przedstawia św. Jerzego zwróconego w heraldyczne prawo (czyli lewo dla patrzącego).
"Tarcza dwudzielna, dołem zielona, górą rzeka i las. Postać świętego Jerzego w zbroi i w hełmie z pióropuszem z siedmiu piór czaplich, w reku tarcza herbowa (na polu czerwonym srebrny pas z trzema różami czerwonymi), na rumaku białym z uprzężą czerwoną, rażącego kopią smoka leżącego barwy czerwonej."
Na tarczy Milicza Jerzy dosiada nie tradycyjnego siwka, a kojarzonego z hartem ducha, siłą i krwią szkarłatnego rumaka.
"Tarcza o dnie zaokrąglonym i prostym szczycie. Na srebrnym tle postać świętego Jerzego w zbroi, dosiadającego rumaka, kopią sięgający smoka leżącego barwy zielonej."
Herby Dzierżoniowa i Miasteczka Śląskiego przedstawiają św. Jerzego radzącego sobie ze smokiem na piechotę. Na tarczy pierwszego z miast patron - św. Jerzy - broni murów miejskich przed smokiem.
"Tarcza dwudzielna, dołem mur czerwony z blankami, górą barwa niebieska. Postać świętego Jerzego w zbroi srebrnej, dzierżącego włócznię barwy złotej. Nad głową aureola koloru złotego. Smok leżący barwy zielonej z orężem złotym, w pysk rozwary włócznią rażony"
Herb Miasteczka Śląskiego nadany został w XVI wieku, a święty znalazł się na tarczy z tego powodu, że miastu nadano prawa właśnie w dzień świętego Jerzego.
"Na tarczy barwy czerwonej postać świętego Jerzego w zbroi srebrnej, dzidą srebrną dobijający leżącego u stóp smoka barwy czarnej"
Istnieje jeszcze wiele przykładów smoczych wizerunków w heraldyce - fantastyczne gady znajdziemy na tarczach Dolska, Trzciela, Łańcuta, Płazowa i wielu innych. Jako symbol waleczności i potęgi, z zawiniętym w obwarzanek ogonem symbolizującym siłę i energię, dodaje herbom miast splendoru i broni przed złem.
Zobacz także:
Temat miesiąca: Słów kilka o profilach
Smoki poza Nightwood: Smok św. Jerzego
Wywiad: Paweto
Dlatego smoki tak często gościły na herbowych tarczach. Rycerz mieniący się czerwonym smokiem czy inną zieloną wywerną mógł wzbudzać uznanie, choć to tylko jego praprapraprzodek pokonał wątpliwego istnienia bestię. I choć smokom daleko do popularności królewskich lwów, dumnych orłów i łączących zalety tychże gryfów, to zawsze lepiej mieć na tarczy fantastyczne, kojarzone z krzepą i wigorem zwierzę, niż malować smutne lilijki, banalne koła u wozu czy powszechnych świętych
 |
| Pieczęć księcia mazowieckiego Janusza III |
Herb Księstwa Czerskiego
Herb Księstwa Czerskiego przedstawia klasycznego wywerna, to jest smoka z para przednich kończyn i parą błoniastych skrzydeł, z resztą tułowia uformowaną niczym u olbrzymiego węża.
"W srebrnym polu smok skrzydlaty barwy zielonej, oręż (pazury, zęby, jęzor itd.) czerwony."
Przedstawiony na tarczy smok zwany jest żmijem piastowskim lub smokiem piastowskim. Herb piastów mazowieckich z linii czerskiej używany był przez księstwo czerskie, które przyjęło smoka jako swoje godło. Najstarszy znany wizerunek piastowskiego żmija znamy z pieczęci księcia Trojdena I Czerskiego. Legenda głosi, iż rzeczony żmij zamieszkiwał lochy ciągnące się pod miastem Czersk i stał tam na straży skarbca księcia Konrada Mazowieckiego.
 | |
| Herb Księstwa Czerskiego |
Choć w dzisiejszym herbie Czerska brak jest charakterystycznego, zielonego smoka, to zawędrował on na inne, bardziej współczesne herby. Można go znaleźć między innymi na tarczy herbowej Żmigrodu, powiatu Garwolińskiego, Lesznowoli czy powiatu grójeckiego.
 | |
| Herb powiatu garwolińskiego |
 |
| Herb powiatu grójeckiego |
 |
| Herb Lesznowoli |
 | |
| Herb Nowego Żmigrodu |
Ciekawy, bo nie przedstawiony w tradycyjnej postawie smok znajduje się w herbie miasta Orneta. Choć w opisie, sięgającym IV wieku, smok opisywany jest jako "gryzący własny ogon", to na współczesnych przedstawieniach zobaczymy stojącego smoka z ogonem zawinietym niczym obwarzanek nad paszczę.
"W polu srebrnym smok stojący barwy czarnej ze skrzydłem podniesionym i ogonem zakręconym, na murawie zielonej, oręż czerwony."
Jak głosi tradycja - popularna i tu, i w przypadku każdego szanującego się smoka - bestia żyjąca wieki temu w okolicach Ornety pożerała i pasące się bydło, i przechodzących mimo ludzi. Po wielu nieudanych próbach (uwaga, zakończenie będzie zaskakujące) znalazł się rycerz, który pokonał potwora ; )
A teraz coś dla feministek - nie tylko mężni panowie pojedynkowali się ze smokami. Legenda o świętej Małgorzacie ma oczywiście wymowę religijną, ale nie brakuje w niej elementu fantastycznego. Małgorzata, trwając w chrześcijańskiej wierze, odmówiła wyjścia za mąż za rzymskiego namiestnika, za co została wtrącona do lochu. Gdy była więziona, nawiedził ją smok pochodzący z samych czeluści piekielnych, w którym liczni dopatrywali się zakamuflowanego szatana, chcącego sprowadzić niewinną kobietę na manowce. Małgorzacie udało się ujarzmić smoka-diabła i to nie za pomocą oręża, ale czyniąc nad bestią znak krzyża. Wizerunek tej właśnie świętej znajduje się w herbie Nowego Sącza.
"W błękitnym polu tarczy postać świętej Małgorzaty na smoku barwy zielonej, stojącej w szacie białej i płaszczu czerwonym, w prawej ręce krzyż złoty o długim drzewcu, w lewej liść palmowy. Smok z paszczą rozwartą i krzyżem weń wrażoną, ogon w górę uniesiony i w pętlę zawinięty, trzykroć rozczłonowany."
 |
| Herb Nowego Sącza |
Choć święty Jerzy, który wsławił się (jakże by mogło być inaczej) zgładzeniem smoka, był postacią popularną i został patronem wielu kościołów i miast, to na herbach (zwłaszcza polskich) nie pojawia się zbyt często. Wśród herbów polskich znajdziemy go na tarczach Brzegu Dolnego, Milicza, Dzierżoniowa, Ostródy i Miasteczka Śląskiego. Wszędzie (oprócz herbu Miasteczka Śląskiego i Dzierżoniowa, na których został pozbawiony konia) widzimy go w tradycyjnej pozie - jeźdźca zabijającego leżącego smoka.
Herb Brzegu Dolnego istnieje już od XVII wieku, choć zmieniał się z upływem czasu, zwracając się raz to w prawą, raz w lewą stronę. Dziś przedstawia św. Jerzego zwróconego w heraldyczne prawo (czyli lewo dla patrzącego).
"Tarcza dwudzielna, dołem zielona, górą rzeka i las. Postać świętego Jerzego w zbroi i w hełmie z pióropuszem z siedmiu piór czaplich, w reku tarcza herbowa (na polu czerwonym srebrny pas z trzema różami czerwonymi), na rumaku białym z uprzężą czerwoną, rażącego kopią smoka leżącego barwy czerwonej."
 |
| Współczesny herb Brzegu Dolnego |
Na tarczy Milicza Jerzy dosiada nie tradycyjnego siwka, a kojarzonego z hartem ducha, siłą i krwią szkarłatnego rumaka.
"Tarcza o dnie zaokrąglonym i prostym szczycie. Na srebrnym tle postać świętego Jerzego w zbroi, dosiadającego rumaka, kopią sięgający smoka leżącego barwy zielonej."
 |
| Herb Milicza |
"Tarcza dwudzielna, dołem mur czerwony z blankami, górą barwa niebieska. Postać świętego Jerzego w zbroi srebrnej, dzierżącego włócznię barwy złotej. Nad głową aureola koloru złotego. Smok leżący barwy zielonej z orężem złotym, w pysk rozwary włócznią rażony"
 |
| Herb Dzierżoniowa |
"Na tarczy barwy czerwonej postać świętego Jerzego w zbroi srebrnej, dzidą srebrną dobijający leżącego u stóp smoka barwy czarnej"
 |
| Herb Miasteczka Śląskiego |
Zobacz także:
Temat miesiąca: Słów kilka o profilach
Smoki poza Nightwood: Smok św. Jerzego
Wywiad: Paweto
Nie wiedziałam że tak wygląda herb Miasteczka Sląskiego :o
OdpowiedzUsuń